Ας ξεκινήσουμε με ένα φαινομενικά απλοϊκό αξίωμα: Η ολιγαρχία επιβάλει τη βούληση της στην πλειοψηφία μέσω της προπαγάνδας. Και γνωρίζει να το κάνει καλά εδώ και χιλιετίες – παραπληροφορώντας, αποπροσανατολίζοντας, φανατίζοντας, διχάζοντας, τρομοκρατώντας. Προσφέροντας πλούσιο θέαμα κι έντονες συγκινήσεις. Χωρίς μηχανισμούς προπαγάνδας ίσως να μην υπήρχαν θρησκευτικά δόγματα, εθνικές συνειδήσεις, φυλετικά μίση και πολιτικές ιδεολογίες. Ή και να υπήρχαν, ίσως να αφορούσαν πολύ λιγότερους. Ακόμα και η συντεταγμένη βία (στρατιωτική, αστυνομική, επαναστατική, κλπ) εκπορεύεται σε μεγάλο βαθμό από την προπαγάνδα, αφού κανένας δεν είναι διατεθειμένος να ρισκάρει τη σωματική του ακεραιότητα (πόσο μάλλον τη ζωή του) προκειμένου να υπερασπιστεί κάτι στο οποίο δεν (έχει μάθει να) πιστεύει.
Σε επίπεδο μορφής-περιεχομένου, πέρα δηλαδή από την οικονομικό-τεχνική υποδομή του, ένα από τα μυστικά όπλα της προπαγάνδας είναι απλά το εξής: Η ικανότητα να συνθέτει και να αφηγείται ιστορίες που συναρπάζουν τις μάζες. Μπορεί να σας ακούγεται παράξενο, αλλά αρκεί να αναλογιστείτε το πρόσφατο όργιο χειραγώγησης της κοινής γνώμης μέχρι να ανακοινωθεί η πρωθυπουργοποίηση του Λουκά Παπαδήμου: Ίντριγκες, έριδες, διαρροές, εικασίες, δραματικές εκκλήσεις, εσχατολογικές προβλέψεις, πατριωτικές κορώνες, θεατρινίστικες αποχωρήσεις, απρόσμενες ανατροπές και τεράστιες δόσεις σασπένς. Μία πολυδιάστατη και μεταμοντέρνα ιστορική αφήγηση, που ενσωματώνει επιρροές από τα γραπτά του Μακιαβέλι μέχρι και τα μυθιστορήματα της Αγκάθα Κρίστι (με τον Φίλιππο Πετσάλνικο στον ρόλο του ύποπτου μπάτλερ χωρίς άλλοθι). Μέσα σε λίγες ημέρες, η συντονισμένη προσπάθεια κέντρων εξουσίας και μέσων μαζικής εξημέρωσης είχε σαν αποτέλεσμα να αποδεχτεί μεγάλη μερίδα του ελληνικού λαού έναν σχετικά άγνωστο και μη εκλεγμένο τεχνοκράτη ως σωτήρα, και μία κεντροδεξιά-ακροδεξιά συγκυβέρνηση σαν μοναδική κι αυτονόητη λύση ανάγκης (ενώ την τελευταία φορά που είχαμε εκλογές, οι ψηφοφόροι υποτίθεται ότι είχαν επιλέξει σοσιαλισμό). Η ιδιότυπη αυτή εκτροπή πολιτεύματος στέφθηκε με επιτυχία γιατί οι θεσμικοί και εξωθεσμικοί εκπρόσωποι της εξουσίας απευθύνθηκαν με αποτελεσματικό τρόπο στα αρχέγονα ανθρώπινα ένστικτα – από τη μία καλλιεργώντας τη μέγιστη δυνατή ανασφάλεια κι από την άλλη αφήνοντας να λάμψει στο τέλος μια αχτίδα απατηλής ελπίδας. Παλιά και δοκιμασμένη συνταγή χειραγώγησης, που συχνά δουλεύει ρολόι.
Ωραία, ίσως σκεφτούν κάποιοι από αυτούς που αντιδρούν στο παρόν σύστημα εξουσίας (είτε επειδή έχουν πέσει οι ίδιοι θύματα κάποιας εναλλακτικής μορφής προπαγάνδας, είτε όχι). Ας κάνουμε τότε κι εμείς το ίδιο από την ανάποδη, ελπίζοντας ότι η πολυσυλλεκτική (και σε μεγάλο βαθμό ερασιτεχνική) αντιπροπαγάνδα μας θα καταφέρει να ανατρέψει τις ισορροπίες. Κατά κάποιον τρόπο, το κάνουμε ήδη άλλωστε – γράφοντας τις απόψεις μας στα social media, ανεβάζοντας βιντεάκια και φωτο-γραφίες, μοιράζοντας φυλλάδια και τοιχοκολλώντας αφίσες. Μερικές φορές αφηγούμαστε την ιστορία μας ευρηματικά κι επιτυχημένα. Άλλες φορές πάλι, όχι. Ίσως γιατί δεν συνειδητοποιούμε ότι πέρα από αυτό που θέλουμε να πούμε, είναι εξίσου σημαντικό και το πώς θα το πούμε – καθώς και το πόσο αναγνωρίσιμοι και αξιόπιστοι έχουμε καταφέρει να γίνουμε στο κοινό που απευθυνόμαστε. Δεν αρκεί να νομίζουμε ότι έχουμε το δίκιο με το μέρος μας για να μας ακολουθήσουν τα πλήθη στον άνισο αγώνα μας. Χωρίς σενάριο, σκηνοθεσία και πρωταγωνιστές της προκοπής δεν έχουμε καμία τύχη.
Το πρόβλημα με την προπαγάνδα όμως είναι ότι ανεξάρτητα από το ποιον εξυπηρετεί, αντί να αφυπνίζει συνειδήσεις δημιουργεί οπαδούς. Κι αυτό είναι πάντοτε επικίνδυνο, γιατί οι οπαδοί είναι ανελεύθεροι άνθρωποι που ζουν βυθισμένοι στο σκοτάδι της μίας και μοναδικής ‘Αλήθειας’. Κι όταν οι αντικειμενικές συνθήκες γύρω τους δυσκολεύουν, οι οπαδοί γίνονται επιρρεπείς στο να χάσουν την ανθρώπινη υπόσταση τους και να μετατραπούν σε κτήνη. Αυτός είναι και ο λόγος που κατά καιρούς αντιτίθεμαι κατηγορηματικά σε κακόγουστους ή χυδαίους λαϊκισμούς κι αψυχολόγητους τραμπουκισμούς κάθε είδους. Ακόμα κι αν ο σκοπός είναι ιερός, τα μέσα δεν τον αγιάζουν. Είτε μιλάμε για μούντζες είτε για πέτρες, όταν η ιστορία μας παύει να βγάζει νόημα, το μοναδικό αφηγηματικό εύρημα που μπορεί να επιφέρει κάποιου είδους κάθαρση είναι ένας από μηχανής θεός. Μηχανοκίνητος ενίoτε. Το να μιλάμε την γλώσσα του λαού δε σημαίνει ότι πρέπει πάντα να του λέμε ότι αυτός στην παραφορά της απόγνωσης του, θέλει v’ακούσει. Το να μιλάμε την γλώσσα του λαου δε σημαίνει, σε καμια περίπτωση, ότι θα ‘πρεπε να ευθυγραμμίσουμε το μήνυμα μας με τα πρωτόγονα αγελαία ένστικτα που τείνουν συχνά, σε οριακές ιστορικές συγκυρίες, να τον μετατρέπουν σε όχλο. Το να στήσουμε γκιλοτίνες ή κρεμάλες σε κάθε πλατεία για παράδειγμα, δε θά ‘ταν παρά μια κακόγουστη απομίμηση μιας επανάστασης, την άτυχη κατάληξη της οποίας, όλοι λίγο πολύ γνωρίζουμε. Ας επινοήσουμε λοιπόν δικούς μας πρωτότυπους τρόπους σκέψης και δράσης.
Σκέφτομαι συχνά ότι η μόνη διέξοδος από τον φαύλο κύκλο της προπαγάνδας είναι η χειραφέτηση των ανθρώπων. Η πνευματική διαύγεια και ανεξαρτησία, έτσι όπως διαμορφώνεται από την παιδεία και τον πολιτισμό. Η διαρκής αναζήτηση της ουσίας των πραγμάτων και η κριτική σκέψη που αμφισβητεί τις ‘υπέρτατες αξίες’ του έθνους, του χρήματος και των κάθε λογής ειδώλων (θρησκευτικών, πολιτικών, πολιτισμικών, κλπ). Η αποδοχή της διαφορετικότητας και η αλληλεγγύη σαν στάση ζωής και όχι σαν κούφιο σύνθημα. Η επίγνωση ότι δεν υπάρχουν μοναδικές αλήθειες και αναπόφευκτες λύσεις. Η ειλικρίνεια και η εντιμότητα, απέναντι στον εαυτό μας αλλά και στους γύρω μας. Η δημοκρατία – που εφόσον στηρίζεται σε ελεύθερους, σκεπτόμενους και κοινωνικά ευαίσθητους πολίτες δεν έχει να φοβηθεί τίποτα και κανέναν.
Και πώς θα φτάσουμε ως εκεί ρε φίλε; Με λόγια και αγνές προθέσεις; Εδώ δεν υπάρχουν λεφτά ούτε για τα αναγκαία, με την παραγωγή παιδείας και πολιτισμού θα ασχολούμαστε;
Σε τέτοιες σκέψεις απαντώ σκεφτόμενος ότι το δικό μας μπορεί να είναι, για την ώρα τουλάχιστο, ένα συλλογικό εγχείρημα περιορισμένης εμβέλειας, που ναι μεν δεν πρόκειται να σκοτώσει τον δράκο της καθεστωτικής προπαγάνδας, αλλά τουλάχιστον έχει κάποιες πιθανότητες να υπονομεύσει την παντοκρατορία ενός βαθιά σκοταδιστικού κι αντιδημοκρατικού συστήματος εξουσίας. Μείνετε λοιπόν συντονισμένοι.
http://nefelikas. wordpress.com
Επιμέλεια/Τροποποιήσεις κειμένου: E.T
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου